تاریخچه و معرفی انواع پنجره اسلامی در معماری ایران

نیاز به نور، تهویه هوا و ارتباط با محیط پیرامون از گذشته تا به الان ادامه پیدا کرده، این نیاز باعث شده استفاده از پنجره در ساختمان‌ها ضروری باشد، گذشت زمان و آمدن تکنولوژی باعث تغییر شکل پنجره‌ها و تبدیل آن‌ها به پنجره دوجداره شده، اما نکته‌ی مهم این است که کاربرد پنجره از گذشته تا کنون تغییری نکرده است.

#تاریخچه پنجره در معماری اسلامی

اگر نگاهی به بناهای اسلامی مانند مساجد قدیمی بیندازیم، استفاده از پنجره با اشکال و رنگ‌های مختلف و متنوع را مشاهده می‌کنیم که نه تنها به منظور رفع نیاز، بلکه به منظور زیباسازی مکان نیز از آن‌ها استفاده شده است. پنجره سنتی انواع مختلفی داشته و در هر دوره از زمان به یک شکل استفاده می‌شده است.

#تاریخچه پنجره در ایران باستان

با مشاهده‌ی بناهای ایران اسلامی می‌توان دریافت که معماران ایرانی اهمیت زیادی برای پنجره قائل بوده‌اند و استفاده از پنجره را به نیاز‌های وجود پنجره محدود نمی‌کردند، در معماری ایران اسلامی استفاده از پنجره فقط به منظور رفع نیاز‌ها نبوده و چیزی که معماران ایرانی به آن اهمیت می‌دادند جنبه‌ی زیبایی پنجره برای ساختمان هم بوده است، اگر به شهر‌های کاشان و یزد سفر کرده باشید می‌دانید که خانه‌های تاریخی در این شهر‌ها زیاد هستند، اگر نگاهی به معماری این خانه‌ها بیندازید انواع پنجره سنتی را مشاهده می‌کنید که مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

با نگاهی به بناهای اسلامی ایران به راحتی می‌توان طراحی پنجره اسلامی را مشاهده کرد، در معماری ایران باستان از پنجره‌های چوبی با اشکال هندسی مختلف با رنگ های متنوع استفاده می‌شده که زیبایی این مکان‌ها را دوچندان کرده است، برای مثال می‌توان مسجد نصیر الملک شیراز را نام برد که در آن از این پنجره‌ها استفاده شده است.

در معماری ایران باستان استفاده از پنجره در تخت جمشید به چشم می‌خورد که نشان دهنده ی این موضوع است که پنجره در معماری ایران از 2500 سال پیش کاربرد داشته و از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.

#انواع پنجره در معماری اسلامی

در گذشته انواع مختلفی از پنجره در مکان‌های مختلف از جمله خانه‌ها، قصر‌ها و مساجد استفاده می‌شده است، به عنوان مثال‌هایی از پنجره ایرانی می‌توان به پنجره روزن، پنجره جامخانه، پنجره ارسی و پنجره شباک اشاره کرد.

# 1. پنجره روزن

پنجره روزن در واقع دریچه‌ای کوچک بوده که فقط برای تهویه هوا و ورود نور خورشید استفاده می‌شده است، پنجره روزن جنبه‌ی زیبایی و دیداری نداشته و معمولا روی سقف‌ها تعبیه می‌شده است، پنجره‌های روزن معمولا در اشکال مختلفی ساخته می‌شده‌اند و اکنون هم در سقف برخی آثار باستانی قابل مشاهده هستند.

#2. پنجره جامخانه

در معماری ایران اسلامی ساخت بناهای گنبد دار از محبوبیت زیادی برخوردار بوده است و اکثر بنا‌های ساخته شده گنبد دار بوده‌اند، اهمیت پنجره در معماری به حدی زیاد بوده که پنجره حتی روی گنبد‌ها هم تعبیه می‌شده است، پنجره‌های جامخانه در واقع حفره‌هایی هستند که روی گنبد‌ها به منظور عبور نور و گردش هوا به کار می‌روند، البته در فصل‌های سرد به منظور جلوگیری از سرمای بیش از حد روی آن‌ها را می‌پوشاندند.

#3. پنجره ارسی

پنجره ارسی در واقع معروف‌ترین پنجره اسلامی در معماری ایران است که از چند لنگه با شیشه های رنگی زیبا ساخته شده و در بناهای باستانی از آن استفاده‌ی زیادی شده است، این پنجره به حدی زیبا است که نه تنها در ایران بلکه در جهان هم شهرت و محبوبیت فراوانی دارد. محبوبیت پنجره ارسی به گذشته محدود نمی‌شود و امروزه هم از شکل مدرن شده‌‌ی آن، یعنی پنجره ارسی دوجداره برای مکان‌های خاص و سنتی استفاده می‌شود. پنجره ارسی را می‌توان اصیل‌ترین پنجره سنتی ایرانی خطاب کرد.

#4. پنجره شباک

علت نام گذاری پنجره شباک، شبکه بندی بودن این نوع پنجره بوده، در واقع در ساختار پنجره شباک هیچ شیشه‌ای به کار نرفته است. این نوع پنجره بسته به نیاز و مکان مورد استفاده، از مصالح اولیه گوناگونی مانند چوب، آجر، کاشی و سنگ ساخته می‌شود. در محیط‌های گرم و مرطوب از پنجره شباک در پشت بام به عنوان جان پناه استفاده می‌شده است تا با وزش باد از بین فضا‌های خالی، رطوبت پشت بام رفع شود.

با گذشت زمان و از بین نرفتن محبوبیت و زیبایی پنجره شباک، با الهام گرفتن معماران امروزی از پنجره شباک و ساخت نما‌هایی با طرح پنجره شباک به وسیله‌ی مصالح مدرن، استفاده از این نوع پنجره در معماری مدرن هم دیده می‌شود.

#مدل پنجره خانه ایرانی

آشنایی با پنجره قدیمی ایرانی موجب می‌شود به اهمیت پنجره در دوره‌های مختلف و معماری‌های قدیمی پی ببریم. این پنجره‌ها در دوره‌های مختلف با استفاده از متریال متفاوتی ساخته می‌شده و نیازهای ساختمان اعم از نور و تهویه هوا را برطرف می‌کرده‌اند. با گذشت زمان شکل پنجره و عملکرد پنجره‌ها در معماری ایران تغییر کرده اما تغییری در کارایی پنجره ایجاد نشده است. پنجره‌های قدیمی ایرانی به ما نشان می‌دهند در اثر گذر زمان پنجره‌ها دست خوش تغییر زیادی شده‌اند و روز به روز عملکرد و زیبایی بیشتری پیدا کرده‌اند. پنجره خانه‌های سنتی ایرانی به شکل شیشه‌های رنگی با فریم چوبی بوده است اما امروزه پنجره‌هایی با فریم‌های UPVC و آلومینیوم به همراه شیشه‌های بی رنگ جایگزین آن‌ها شده‌اند. با این وجود هنوز هم پنجره سنتی با زیبایی خاص خود مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل طرفداران زیادی که دارد امروزه به شکل دوجداره و عایق نیز تولید می‌شود.

#نتیجه‌گیری

با اینکه با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی شکل ظاهری پنجره‌ها به طور کلی تغییر کرده و پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگی جای خود را به پنجره های ساده و مدرن دوجداره با پروفیل UPVC و پروفیل آلومینیوم داده‌اند، اما هنوز هم محبوبیت خود را دارند و امروزه هم در بعضی مکان‌ها از پنجره سنتی یا پنجره اسلامی با ساختار مدرن و جدید استفاده می شود. با توجه به محدودیت‌های استفاده از پنجره چوبی در معماری مدرن، پنجره سنتی دوجداره نیاز شما برای استفاده از پنجره سنتی در خانه یا محل مورد نظرتان را رفع می‌کند و می‌توانید از طراحی زیبای آن‌ها استفاده کنید.